„Dzieci w sieci”. Pułapki mediów społecznościowych

Media społecznościowe wpływają na samoocenę dzieci i młodzieży – mogą ją zarówno wzmacniać, jak i osłabiać, zwłaszcza przez porównywanie się z innymi oraz presję społeczną. FOMO i wpływ influencerów sprawiają, że młodzi ludzie czują presję bycia na bieżąco, co może prowadzić do lęków, uzależnień i problemów emocjonalnych. O zagrożeniach płynących z mediów społecznościowych i sposobach radzenia sobie z nimi, pisze Renata Bomba, ekspertka Centrum Pomocy Osobom Poszkodowanym.

Internet, smartfony i media społecznościowe stały się integralną częścią naszego życia. Podział na świat wirtualny i realny to podział starszego pokolenia. Dla dzieci i młodzieży świat realny i wirtualny to jedna rzeczywistość, tylko różne miejsca.

Jakie pułapki czyhają na młodych ludzi w internecie? Czy media społecznościowe powodują u dzieci i młodzieży depresję i uzależnienie? Na szczęście nie jest to takie oczywiste. To jaki wpływ na dzieci i  młodzież ma TikTok czy Instagram zależy od wielu różnych rzeczy. Istnieją niewątpliwie  potencjalne zagrożenia, których uświadomienie sobie, pozwoli rodzicom i opiekunom spojrzeć na temat ze stosowną uwagą aby być wsparciem dla dziecka w zmaganiu się z pułapkami mediów.

Nie ulega wątpliwości, że im dziecko jest młodsze, a co za tym idzie – posiada mniej doświadczeń życiowych, tym większe może mieć trudności w rozumieniu i regulowaniu własnych emocji a także w prawidłowym odczytywaniu emocji i intencji innych ludzi. Dziecko nie ma też jeszcze umiejętność rozumienia mechanizmów zachowań własnych i innych osób, co powoduje, że samo nie jest w stanie ochronić się przed zagrożeniami.

Porównywanie się i niska samoocena

W przefiltrowanym i doskonałym świecie Instagrama i TikToka życie innych ludzi zawsze wydaje się bardziej ekscytujące a sukcesy większe.

W związku z tym, że u dzieci i młodzieży poczucie wartości wciąż się kształtuje, są one najbardziej narażone na niekorzystny wpływ mediów społecznościowych w kontekście samooceny. Prowadzone badania jednoznacznie udowodniły takie ryzyko dla młodych ludzi. Psychologowie ostrzegają więc, że zbyt wczesne korzystanie z mediów społecznościowych może prowadzić do zaburzeń samooceny i problemów emocjonalnych.

W przypadku nastolatka z dużymi wątpliwościami co do własnej osoby to „wymarzone” życie innych wzmacnia tylko negatywny obraz siebie. W konsekwencji mogą pojawić się stany lękowe i depresja. Problem dotyka szczególnie osób, które mają labilne poczucie własnej wartości. Pojawia się potrzeba zewnętrznych potwierdzeń własnego znaczenia, dzieci są zależne od społecznej aprobaty – tego, czy są lubiane i jak wypadają na tle innych. W momencie otrzymywania pozytywnych wzmocnień w social mediach, uaktywnia się u nich układ nagrody, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do uzależnienia. W sytuacji braku aprobaty, doświadczają one natomiast silnego obniżenia nastroju, w tym epizodów depresyjnych.

Czym jest FOMO i jaki ma wpływ na samoocenę dzieci i młodzieży?

FOMO stanowi skrót od słów Fear of missing out, czyli strach przed tym, że coś nas ominie. To silna obawa o to, że różne wydarzenia towarzyskie czy przyjemne aktywności mogą odbyć się bez naszego udziału. Osoby doświadczające FOMO potrzebują mieć nieustanny kontakt z tym, co robią inni, byle tylko niczego nie przegapić.

Jest to ogromna presja, z którą zmagają się szczególnie nastolatki. W tym wieku niezwykle ważne jest bowiem poczucie bycia kimś ważnym w grupie. Nie trudno się domyślić, że FOMO ma destrukcyjny wpływ na samoocenę. Dzieci czują się źle, gdy nieustannie widzą aktywności rówieśników, w których sami nie uczestniczą, obserwują lepsze stroje, wakacje, wygląd czy ciekawsze zainteresowania.

Dzieci i nastolatki dotknięte FOMO uzależniają swoją samoocenę od tego jak same są oceniane w mediach społecznościowych. Liczba „polubieni” pod zdjęciami i postami staje się dla nich wyznacznikiem tego, czy same są lubiane i akceptowane. Oglądając wyidealizowaną wersję rzeczywistości, jaką ich rówieśnicy i obserwowani influencerzy prezentują w sieci, dochodzą do wniosku, że właściwie są mało atrakcyjne, a ich życie jest nudne. Wszystko to rodzi poczucie bycia odrzuconym i gorszym.

FOMO u dzieci i nastolatków może się też przejawiać nasiloną zmiennością nastrojów. Kiedy otrzymują pozytywne bodźce płynące z sieci – „lajki”, komentarze czy wiadomości, odczuwają szczęście i ekscytację. W czasie kiedy nic się nie dzieje, narasta w nich poczucie nudy i stresu przed utratą czegoś istotnego. Budowanie samooceny na podstawie mediów społecznościowych nie prowadzi do powstania autentycznej pewności siebie, nawet jeśli otrzymywane „oceny” są pozytywne. Z czasem takie dzieci uczą się osiągać satysfakcję nie z tego, czego są w stanie dokonać, lecz z samych pochwał.  Zawsze jednak w końcu doświadczają rozczarowania. Ich samopoczucie opiera się bowiem na fundamentach, które zburzyć może jeden negatywny komentarz.

Wpływ influencerów

Zwłaszcza młodsze dzieci nie są często w stanie zrozumieć, że wirtualny świat jest nierzadko sfabrykowany, to nie jest świat prawdziwy. Czują na sobie ogromną presję, nie potrafią rozdzielić świata influencingu od realnego życia, porównują się z osobami, które widzą w mediach społecznościowych.

Influencer to osoba, która ma wpływ na swoich odbiorców – wpływ ten może być bardzo różny. Influencerzy mogą wywoływać pozytywne zmiany, inspirować do zmiany stylu życia na lepszy ale też np. wpędzić w pułapkę konsumpcji. Kreowanie przez influencerów obrazu swojego życia sprawia, że młodzież pragnie funkcjonować jak oni. Influencerzy są zarówno autorytetem, jak i postaciami odniesienia dla dzieci. Uświadomienie sobie tego jest szczególnie istotne, gdyż dzieci prawie nie kwestionują niczego, co widzą na co dzień i dają pełną wiarygodność swojemu guru. Dla rodziców ważne jest, by przyglądali się swojemu dziecku, rozmawiali z nim, zainteresowali się tym, jakie wartości głosi ta osoba z internetu, która stała się autorytetem dla ich dziecka.

Obserwowanie celebrytów dla dzieci i młodzieży staje się dodatkowo sposobem na zawieranie znajomości online i tworzenie poczucia przynależności. Jednocześnie odczuwane pragnienie posiadania tego, co widzą i postrzeganie tego jako tak odległego, sprawia, że młodzi ludzie czują się sfrustrowani. Trudno się dziwić, że często przekłada się to na problemy z samooceną, lęki, rozwój zaburzeń odżywiania.

Z kolei chęć bycia nastoletnim influencerem prowadzi dzieci do tworzenia słabo dostosowanych perspektyw. Młodzi chcą odnosić sukcesy przy niewielkim wysiłku lub bez żadnego wysiłku, stać się milionerami w mgnieniu oka. I choć nie wszystkie dzieci i młodzież mają ten cel, warto pamiętać, że modele, z którymi dzieci zapoznają się na początku swojego życia, czasami powodują, że mają pomysły, które na dłuższą metę mogą prowadzić do uczucia rozczarowania i beznadziejności.

Czy tylko negatywy?

Media społecznościowe to jednak nie tylko negatywny wpływ. W odpowiednich warunkach mogą pomagać dzieciom rozwijać pewność siebie i budować pozytywne relacje, być miejsce wsparcia. Na przykład TikTok i Instagram pozwalają na rozwijanie kreatywności. Istnieją liczne społeczności online, które mają pozytywny wpływ na dzieci i młodzież. Ważne jest, żeby rodzice uczyli krytycznego myślenia, selekcji informacji i poszukiwania wiedzy u ekspertów z danej dziedziny, nie tylko u osób wpływowych. Kluczowe jest więc to, aby dziecko korzystało z social mediów świadomie. Należy nauczyć je, że to, co widzi w sieci, często nie jest rzeczywistością, a liczba polubień nie definiuje jego wartości.

Rodzic powinien być przede wszystkim pierwszym i najważniejszym influencerem swojego dziecka.

Tekst Renaty Bomby powstał w ramach kampanii Jak się masz? Luty miesiącem zdrowia psychicznego, którą realizujemy w ERGO Hestii od 2022 roku. Uczulamy w ten sposób osoby zatrudnione na to, by zwracały uwagę na swoje samopoczucie, wyłapywały ewentualne niepokojące sygnały i nie obawiały się sięgać po wsparcie.

Copyright 2025 ERGO Hestia.